انواع چای ایرانی

چای ایرانی که به چای لاهیجان و چای شمال هم معروفه انواع مختلفی داره که هر کدام اسامی متفاوتی دارند و در طعم، عطر و کیفیت با هم تفاوت های زیادی دارند. عموم مردم فکر می کنن که چای ایرانی در چای سرگل خلاصه میشه و مقاله هایی که در سطح وب منتشر شدن هم به این اشتباه دامن میزنن که بهترین چای ایرانی چای سرگل لاهیجان هست و این تنها انتخاب درست برای افرادی که قصد دارن چای خوب بنوشن به حساب میاد؛ اما بر خلاف تصورات، چای لاهیجان انواع مختلفی مثل: چای دستی، چای ساچمه (زرین)، چای سرگل، چای ممتاز، چای کارگاهی، چای قلم سوزنی درجه 1، چای قلم، چای شکسته، چای باروتی، چای چوب و چای خاکه داره، که شناخت کیفیت، عطر و طعم انواع چای ایرانی لاهیجان باعث میشه در خرید بهترین چای ایرانی با توجه به سلیقه تون انتخاب بهتری داشته باشین.

اسامی انواع چای ایرانی

نام چای ایرانی براساس فاکتور های مختلفی مثل چیده شدن برگ در فصل های مختلف و فرآوری شدن چای از انواع مختلف برگ تعیین میشه. اسامی انواع چای ایرانی عبارتند از:

• زرین ساچمه ای
• سرگل
• دستی (تهیه شده با دست)
• ممتاز
• قلم (دارای 4 نوع مختلف)
• شکسته
• خاکه چای (چای باروتی)
• چای چوب 

راهنمای انواع چای ایرانی

قبل از اینکه با مشخصات انواع چای ایرانی آشنا بشید، باید 2 نکته خیلی مهم رو درباره چای ایرانی بدونید تا در مواجهه با تعداد زیادی از انواع مختلف دچار سردرگمی نشید.

درجه بندی چای ایرانی: چای ایرانی لاهیجان از نظر کیفیت به 3 دسته یا بهتره بگیم به 3 درجه بندی تقسیم میشه. چای درجه 1، چای درجه 2 و چای درجه 3؛ این درجه بندی ها بر اساس کیفیت برگ انجام میشه.

کیفیت برگ مهمترین عامل در تولید یک چای خوش طعم و خوش عطر و باکیفیت به حساب میاد. برای اینکه چای با کیفیت و مرغوبی داشته باشیم، چای حتما باید از برگ های جوان و بالایی بوته تهیه بشه؛ هر چایی که از این برگ ها تهیه شده باشه درجه 1 و با کیفیت به حساب میاد. انواع چای با نام های زرین ساچمه ای، سرگل، قلم سوزنی درجه 1 و ممتاز جز چای های درجه 1 به حساب میان و در کنار این ها چای دستی و کارگاهی هم اگه از برگ های بالایی تشکیل شده باشن درجه 1 محسوب میشن.

انتخاب بین انواع درجه 1 بستگی به سلیقه شخصی شما داره. اینطور نیست که همه میگن سرگل بهترین چای لاهیجان هست، پس حتما برای شما هم مناسبه. انواع مختلف درجه 1 طعم ها و عطر های متفاوتی دارن، که با توجه به سلیقه شخصی هرکدام این چای ها میتونن برای شما مناسب باشن بنابراین نمیشه یکی از چای ها رو به عنوان بهترین چای ایرانی انتخاب کرد.

چای درجه 2 از برگ های پایینی و کمی زمخت تر بوته بدست میاد. انواع چای قلم درشت، قلم ریز و قلم لیزری جز چای درجه 2 به حساب میان. دقت کنید درجه 2 بودن به معنای بی کیفیت بودن و بد بودن چای نیست، فقط به این معنیه که کیفیت این چای ها کمی از چای درجه 1 کمتر هست.

چای درجه 3 هم از برگ های پایینی و بی کیفیت بوته بدست میاد و با توجه به عطر و طعم نامطلوبی که داره، اگه به دنبال کیفیت هستید، نوشیدن این چای ها توصیه نمیشه؛ ولی میتونن به عنوان یک گزینه اقتصادی مورد بررسی قرار بگیرن. چای های شکسته، خاکه چای و چای چوب جز چای های درجه 3 به حساب میان.

فصل برداشت چای یا چین چای: چای در 3 فصل بهار، تابستان و پاییز چیده میشه. چای چین اول یا همان چای بهاره به دلیل آب و هوای مناسب برای رشد برگ و استراحت خاک در فصل زمستان، از نظر عطر و طعم بهترین و با کیفیت ترین چای به حساب میاد.

چای چین دوم که در فصل تابستان چیده میشه، به دلیل آفتاب شدید تری که به برگ ها میتابه کافئین بالاتری داره. این چای عطر کمتری نسبت به چای بهاره داره، همچنین کمی تلخی بیشتری در طعمش احساس میشه.

چای چین سوم  که در فصل پاییز چیده میشه، معمولا عطر بیشتری از چای چین دوم داره، ولی عطرش به پای چای بهاره نمیرسه؛ همچنین از نظر طعمی کمی متفاوت تر از چای بهاره هست. بنابراین در هنگام خرید چای به فصل برداشت چای دقت کنید، چون در کیفیت و عطر و طعم چای تاثیر زیادی داره.

چای دستی

زمانی که تمام مراحل فرآوری چای به صورت سنتی و با دست انجام بشه، چای دستی به دست میاد. این چای عموما از 3 برگ بالایی بوته تشکیل شده. کیفیت این چای بسیار بستگی به این داره که از چه نوع برگی و با چه دقتی تهیه شده باشه. چون تمام مراحل تولید با دست و با دخالت انسان انجام میشه، اگه این چای به درستی فرآوری نشه برخلاف قیمت زیادی که داره ممکنه طعم و عطر مناسبی نداشته باشه؛ اما اگه به درستی فرآوری بشه یکی از باکیفیت ترین چای های ایرانی به حساب میاد.

مشخصات ظاهری چای دستی لاهیجان

این چای تشکیل شده از برگ های درشت، برگ های ریز، غنچه و ساقه گیاه چای (معمولا ساقه های بلندی داره، چون مالش با دست نمیتونه ساقه رو خرد کنه). به دلیل انجام عمل مالش برگ با دست، از نظر شکل ظاهری یکدست نیست و اشکال مختلف برگ داخلش دیده میشه.

عطر و طعم چای دستی لاهیجان

اگه به خوبی فرآوری بشه، کیفیت خیلی خوبی داره. عطر و طعمی تند و قوی داره، که برای افرادی که از بوی تند چای خوششون میاد مناسبه. زمان نوشیدنش تلخی کم و گسی ملایمی احساس میشه. این چای برای دم کشیدن حداقل به 30 دقیقه زمان احتیاج داره و بسیار دیر دم هست.

روش تهیه چای دستی لاهیجان

برای ساخت چای دستی 3 برگ جوان بوته رو با دست می چینن. برگ های چیده شده رو چندین ساعت پهن می کنن تا رطوبت و آب داخلش کم بشه یا به اصطلاح (پلاس) بشه، بعد برگ ها رو داخل سینی چوبی بزرگی با نام محلی لاک که برای این کار ساخته میشه میریزن و شروع می کنن به مالش دادن با دست. این کار تا زمانی ادامه پیدا می کنه که بافت برگ ها له بشه و آماده اکسید شدن باشه (اصطلاحی بین خود باغداران وجود داره که می گن تا جایی باید برگ رو مالش بدی تا کف کنه. در واقع بافتش رو با دست له می کنن تا عصاره برگ خارج بشه). بعد از گذشت چند ساعت که برگ ها اکسید شدن، باید خشک بشن. روش های مختلفی برای خشک کردن این چای وجود داره. داخل سینی فلزی و در نور مستقیم آفتاب یا در دستگاه سنتی که برگ ها رو در طبقات مختلف دستگاه می ریزن و با حرارت دادن خشک می کنن و بعضی افراد هم روی شعله گاز این کار رو انجام میدن.

چای زرین (ساچمه ای)

چای ساچمه ای یا همان چای زرین از غنچه بوته گیاه به دست میاد. باور غلطی در موردش وجود داره، اینه که چای ساچمه با چای باروتی یا کله موچه ای یک چای هستن؛ در صورتی که تفاوت زیادی با هم دارن.

مشخصات ظاهری چای زرین ساچمه ای

غنچه چای به دلیل لطیف بودن وقتی تحت فشار دستگاه مالش قرار می گیره، دور خودش لوله میشه و شکلی دایره ای (حلزونی) شبیه به ساچمه به خودش می گیره. ظاهر برگ این چای از انواع دیگه متمایزه و به راحتی با دیدن قابل تشخیص هست.

عطر و طعم چای زرین ساچمه ای

عطر زیاد و طعم گس و قوی داره. نسبت به سایر چای های ایرانی زود دم تر هست و در مدت زمان 15 دقیقه دم میاد. اگه دوست دارین گسی زیاد و طعمی قوی داشته باشه، باید بیشتر صبر کنین. چای زرین ساچمه ای گس ترین چای ایرانی به حساب میاد و برای افرادی که به دنبال گسی زیاد در طعم چای می گردن بهترین انتخابه.

توضیحات درباره ی چای زرین ساچمه ای

غنچه چای در بالاترین نقطه بوته گیاه قرار داره و بیشترین نور آفتاب رو نسبت به سایر برگ ها جذب می کنه، که باعث میشه بیشترین عطر و طعم رو داشته باشه؛ همچنین به دلیل اینکه جوان ترین و لطیف ترین برگ چای هست، بالاترین کیفیت رو بین انواع چای سیاه ایرانی داره.

به 2 دلیل مقدار محدودی از این چای وجود داره.

• در بوته گیاه تعداد کمی غنچه وجود داره که باعث میشه برای به دست آوردن 1 کیلوگرم چای ساچمه=زرین، به بوته های خیلی بیشتری نسبت به سایر چای ها نیاز باشه.
• کارخانه های کمی در شمال کشور هستند، که بتونن چای زرین (ساچمه) رو به درستی فرآوری و تفکیک کنن.

چای سرگل

معروف ترین چای ایرانی، چای سرگل هست، که از 2 برگ و 1 غنچه بالای بوته گیاه تشکیل شده.

مشخصات ظاهری چای سرگل

زمانی که 3 برگ بالایی بوته چای تحت فشار دستگاه مالش قرار می گیرن، به دلیل لطیف بودن حالت پیچ خوردگی به خودشون می گیرن. یکی از راه های تشخیص چای سرگل دقت به پیچ خوردگی برگ هست. علاوه بر پیچ خوردگی، چون از برگ های جوان بوته تشکیل شده که اندازه کوچک تری نسبت به برگ های پایینی دارن، برگ هاش کمی نسبت به ممتاز و شکسته ریزتر هستن.

عطر و طعم چای سرگل

بسیار عطر خوبی داره. تلخی خیلی کمی در طعمش احساس میشه؛ همچنین گسی بسیار ملایمی داره، که مزه این چای رو دلپذیر می کنه. دلیل محبوبیت زیاد این چای توازن بین عطر خوب، گسی ملایم، تلخی کم و طعم خوب هست. چای سرگل لاهیجان به عنوان یک چای با داشتن عطر مناسب، گسی خوب، تلخی کم و طعم گیرا برای افرادی که به دنبال یک چای کامل می گردن بسیار مناسبه.

توضیحات درباره ی چای سرگل

کیفیتش تا حد زیادی به تفکیک درست برگ ها و خالص بودنشون بستگی داره. با اینکه برگ این چای کمی پیچ خوردگی داره، اما باز هم تشخیصش برای افرادی که در این زمینه متخصص نیستن بسیار سخت هست. ممکنه برخی افراد سرگل رو با برگ چای شکسته که کیفیت پایینی داره مخلوط کنن و شما از روی ظاهر متوجه ناخالصی نشین.

چای ممتاز

زمانی که در فصل بهار کل برگ های بوته به چای تبدیل بشه، چای ممتاز به دست میاد. (ممتاز فقط و فقط در فصل بهار به دست میاد و با چیدن تمام برگ های بوته در فصل تابستان و پاییز چای شکسته به دست میاد)

مشخصات ظاهری چای ممتاز ایرانی

درصدی از برگ ها پیچ خورده و ریز هستند و درصد بیشتری صاف و کمی بزرگ تر هستند. کلا از نظر ظاهری شبیه به سرگل هست؛ اما با برگ های درشت تر و مقداری برگ شکسته داخلش وجود داره.

عطر و طعم چای ممتاز ایرانی

عطر و طعم بسیار ملایمی داره. تلخی کمی (از سرگل تلخی بیشتری داره) داره و برای افرادی که به عطر و مزه ملایم چای علاقه دارند بهترین انتخاب هست. چون مقداری برگ شکسته داخل این چای هست، رنگ تیره تری داره و کمی زود دم تر هست؛ اما مثل تمام چای های ایرانی به 15 الی 20 دقیقه حداقل به دم کشیدن احتیاج داره. چای ممتاز بسیار برای استفاده روزانه با تعداد بالا مناسبه، چون طعم و عطر ملایمش و قوی نبودن طعم و عطرش باعث میشه به راحتی تعداد بالایی از این چای رو در طول روز مصرف کرد.

توضیحات درباره ی چای ممتاز ایرانی

برگ های پایینی بوته به دلیل زمخت بودن وقتی تحت فشار دستگاه مالش قرار می گیرن می شکنن و به تکه های کوچک و صاف تبدیل میشن که با برگ های جوان که پیچ خوردگی دارند مخلوط میشن. در فصل بهار به دلیل آب و هوای مناسب و همچنین استراحت کردن خاک در فصل زمستان، تمام برگ ها کیفیت خوبی برای به دست آمدن چای درجه 1 ایرانی رو دارن.

چای قلم سوزنی درجه 1 ایرانی

این چای از برگ های بالایی و جوان بوته که بصورت کامل و بدون شکستگی فرآوری شدن به همراه مقداری ساقه چای تشکیل شده. چای قلم سوزنی درجه 1 کمیابه و طعم و عطر منحصر به فردی داره.

مشخصات ظاهری چای قلم سوزنی درجه 1

برگ این چای کامله و برگ های شکسته داخلش وجود نداره. از انواع چای قلم سایز برگ کوچک تر هست، چون از برگ های جوان و کوچک بالایی بوته تهیه شده. نوک برگ ها از دو طف تیز هست و به همین دلیل تیز بودن نوک برگ بهش میگن قلم سوزنی. مقداری ساقه همراه با برگ وجود داره.

عطر و طعم چای قلم سوزنی درجه 1

عطر و طعم این چای بسیار منحصر به فرد هست و میشه گفت عطر و طعم متفاوتی نسبت به انواع دیگه چای لاهیجان داره. زمانی که چای قلم سوزنی درجه 1 رو دم می کنید، یک رایحه سبک و گُلی بوجود میاد، که با سایر چای ها متفاوته. شدت عطر این چای شبیه و چای سرگل هست، اما نوع عطر چای با سرگل متفاوته. طعم سبک، گُلی و گسی داره؛ اما گسی این چای به شکل متفاوتی حس میشه. زمانی که قلم سوزنی درجه 1 رو مینوشید، حس خُشکی جذابی در دهان ایجاد می کنه.

توضیحات درباره ی چای قلم سوزنی درجه 1

2 نوع قلم سوزنی در بازار موجود هست. در چای قلم سوزنی درجه 1 سایز برگ ها ریز هست و میشه گفت اندازه برگ ها بین 1 تا 2 سانتیمتر هست؛ اما قلم سوزنی معمولی یا درجه 2 برگ هایی به درشتی چای قلم درشت داره، فقط فرقش با قلم درشت اینه که نوک برگ ها تیز هست. اما کیفیت قلم سوزنی درجه 1 و قلم سوزنی درجه 2 بسیار با هم متفاوته و نباید زمان خرید با هم اشتباه گرفته بشه.

چای کارگاهی

زمانی که برگ های چای به جای کارخانه در کارگاه فرآوری میشن، چای کارگاهی بدست میاد. به دلیل اینکه برگ این نوع چای با فشار کمتری نسبت به چای کارخانه ای مالش داده میشن، چای کارگاهی میتونه کیفیت بهتری نسبت به چای کارخانه ای داشته باشه.

مشخصات ظاهری چای کارگاهی

معمولا این چای از نظر ظاهری شبیه به چای دستی هست. تشکیل شده از برگ های کامل، برگ های ریز، درشت، برگ های شکسته و … به همراه مقداری ساقه بلند.

عطر و طعم چای کارگاهی

اگه به درستی فرآوری بشه، عطرش به خوبی چای دستی هست و طعمی گوارا و کاراملی شبیه به چای دستی یا حتی گیرا تر از چای دستی داره.

توضیحات درباره ی چای کارگاهی

این چای اگه به درستی فرآوری بشه، از نظر ظاهر و طعم بسیار شبیه چای دستی و بسیار چای با کیفیتی هست. این نکته رو برای خرید این چای باید درنظر گرفت که فقط کارگاهی بودن باعث نمیشه این چای با کیفیت باشه؛ اگه چای کارگاهی از برگ های بالایی و جوان بوته تشکیل شده باشه، اگه برگ ها تک خاستگاه باشن و از یک منطقه جمع آوری شده باشن تا طعم یکسانی داشته باشن، اگه فرآیند تولید با دقت انجام بشه این چای با کیفیت و از چای کارخانه ای بهتر میشه.

چای قلم

چای قلم از برگ های پایینی بوته (برگ های کامل) به همراه ساقه گیاه به دست میاد. این چای در 3 نوع چای قلم درشت (با برگ های کامل و درشت)، چای قلم ریز (با برگ های کوچک تر از قلم درشت) و قلم لیزر که فقط برگ داره و ساقه ها ازش جدا شده در بازار موجود هست.

مشخصات ظاهری چای قلم لاهیجان

برگ های کامل به همراه ساقه (چوب چای) که به راحتی نسبت به انواع دیگه چای قابل تشخیص هستند.

عطر و طعم چای قلم لاهیجان

طعم تلخ و ملایمی داره؛ به دلیل وجود ساقه طعمش با انواع چای درجه 1 متفاوته و کمی مزه خاکی از این چای احساس میشه، کمی هم ته مزه گس داره. اگه دوست دارین رنگ چای به قرمزی بزنه، این چای دقیقا همین رنگ رو میده. به دلیل وجود ساقه، عطر خاص خودش رو داره، که بسیاری از افراد این عطر رو دوست دارند. برای دم کشیدن به 30 دقیقه زمان احتیاج داره و دیر دم هست.

توضیحات درباره ی چای قلم لاهیجان

به علت درشت بودن برگ ها، زمان بیشتری احتیاج داره تا دم بکشه و مزه و عطرش آزاد بشه. طعم تلخی که داره به دلیل تشکیل شدنش از برگ های پایینی بوته هست و بستگی به سلیقه افراد داره، که چای تلخ دوست داشته باشند یا نه. وجود ساقه و کامل بودن برگ باعث میشه رنگ این چای نسبت به انواع دیگر چای درجه 1 ایرانی کمتر باشه و رو به قرمزی بزنه که محبوب بسیاری هست؛ هرچقدر چای از برگ های کامل تشکیل شده باشه، رنگ روشن تری زمان دم کشیدن پیدا می کنه.

در چای های درجه 1 برای جلوگیری از تیرگی بیش از حد و متعادل کردن رنگ، حدود 10 تا 20 درصد ساقه بهشون اضافه میشه.

چای شکسته لاهیجان

چای شکسته در فصل تابستان و پاییز از برگ های شکسته به دست میاد.

مشخصات ظاهری چای شکسته لاهیجان

برگ های شکسته، صاف و کمی درشت تر از برگ های پیچ خورده سرگل، برگ های این چای رو تشکیل میدن.

عطر و طعم چای شکسته لاهیجان

تلخی زیاد و عطر کمی داره.

توضیحات درباره ی چای شکسته لاهیجان

فصل متفاوت چیده شدن و نداشتن برگ های پیچ خورده تنها فرق بین چای شکسته با ممتاز هست. به علت آب و هوای نامناسب در پاییز و تابستان و همچنین خاک ضعیف بعد از برداشت اول در فصل بهار، این چای کیفیت مناسبی نداره. سختی تشخیص شکسته با سرگل و ممتاز از روی ظاهر برگ ها باعث میشه بعضی افراد برای سود بیشتر این چای رو با چای های درجه 1 مخلوط کنن. چای شکسته بسیار زود دم هست و رنگ تیره ای داره؛ اما عطر بسیار کمی داره.

چای باروتی (کله مورچه ای)

برگ های چای به روش ctc فرآوری میشن و چای باروتی به دست میاد. این چای بیشتر از کنیا و خارج ایران به کشور وارد میشه و در شمال کشور چای ها به روش ارتودوکس تهیه میشه، که از این روش نمیشه چای کله مورچه ای (چای باروتی) تهیه کرد؛ اما بعضی از افراد خاکه چای رو با اسم چای کله مورچه ای به فروش میرسونن.

مشخصات ظاهری چای کله مورچه ای

برگ ها به صورت دایره های کوچک شبیه به باروت یا کله مورچه که کاملا متمایز از انواع دیگر چای هستن.

عطر و طعم چای کله مورچه ای

عطر زیاد، رنگ تند، طعمی قوی (عموما حاوی رنگ، اسانس و ناخالصی هست)

توضیحات درباره ی چای کله مرچه ای

روش فرآوری چای باروتی با انواع دیگر چای متفاوت هست. برای عمل آوردنش اول برگ ها رو برش میزنن و خرد می کنن. در مرحله بعد بافت برگ رو له می کنن که باعث گسستگی برگ میشه و در آخر برگ رو میپیچن. تا اینجای کار مشکلی وجود نداره و چای با کیفیتی به دست اومده (به شرطی که از برگ های مناسبی استفاده شده باشه) اما مشکل اینه که چای باروتی به دلیل ظاهر ریز و غیر قابل تشخیصش با مقدار زیادی خاکه چای مخلوط میشه و شما از روی ظاهر به سختی می تونین این ناخالصی رو تشخیص بدین. برای پوشش دادن طعم نامناسب و کدر بودن خاکه چای، از اسانس و رنگ استفاده میشه. (نوشیدن چای کله مورچه ای به دلیل داشتن رنگ و اسانس برای سلامتی مضر هست.)

چای چوب

از مقدار زیادی ساقه چای به همراه کمی برگ تشکیل شده. حدود 70 یا 80 درصد این چای از ساقه چای تشکیل شده.

مشخصات ظاهری چای چوب

از اسمش مشخصه که از چوب چای تشکیل شده و تشخیص دادنش از روی ظاهر بسیار راحته.

عطر و طعم چای چوب

عطر کمی داره، و طعمی پایین تر از حد ملایم. رنگ این چای بسیار روشن هست.

توضیحات درباره ی چای چوب

بسیاری از افراد فکر می کنن چوب چای یا همان ساقه چای عنصری اضافه در چای به حساب میاد و هرچقدر چای بدون چوب باشه، کیفیت چای بالاتر میره؛ در صورتی که این تصور درست نیست. وجود مقداری چوب چای در انواع مختلف چای میتونه به تنظیم رنگ و اضافه شدن یک طیف طعمی جدید و دلپذیر کمک کنه؛ منتهی مقدار ساقه مورد نیاز در هر چای متفاوته و انواع مختلف به مقدار مختلفی از ساقه برای تنظیم رنگ و طعم احتیاج دارن. چون درصد زیاد و نامناسبی از چای چوب از ساقه چای تشکیل شده، این چای طعم و عطر مناسبی نداره و جز چای های بی کیفیت به حساب میاد.

خاکه چای

بعد از فراوری و تفکیک برگ ها مقداری برگ بسیار ریز پودر شده از چای باقی میمونه که به خاکه چای معروف هست.

مشخصات ظاهری خاکه چای

برگ پودر شده چای، برگ های بسیار ریز.

عطر و طعم  خاکه چای

عطر نامناسب و طعم خاکی و بد.

توضیحات درباره ی خاکه چای

به علت اینکه قیمت بسیار پایینی داره و رنگ دهی سریع، در تی بگ (چای کیسه ای) استفاده میشه. برای پوشش دادن طعم نامناسب و رنگ کدر بهش رنگ و اسانس میزنن.